In november 2022 werd de onderwijswereld opgeschud: ChatGPT werd gelanceerd. De chatbot biedt ongekende mogelijkheden en wordt breed ingezet, niet alleen in het onderwijs. In de anderhalf jaar dat ChatGPT bestaat is er krankzinnig veel over geschreven. En er is krankzinnig veel gebruik van gemaakt.
Berichten over ChatGPT in het onderwijs richten zich vaak op gesjoemel en bedrog. Leerlingen die zich liever storten op hun Playstation dan op die suffe opdracht, hebben met ChatGPT een tool in handen die in een oogwenk perfect huiswerk genereert. En zo ontspint zich een ratrace tussen leerkrachten die de boel niet vertrouwen en leerlingen die de boel proberen te flessen en grijnzend weglopen als ze er wéér zijn doorgerold.
Ik ken het fenomeen, heb natuurlijk ook meegemaakt dat een matige leerling zichzelf overtrof met een uitvoerige tekst in omslachtig Nederlands, zonder één enkele taal-, tik- of spelfout. Het wollige taalgebruik deed de deur dicht: die brij van woorden, waar gáát dit over? Dat is één kant. Er is ook een andere kant: de leerling die AI zinvol en efficiënt inzet bij het maken van huiswerk of het voorbereiden van een examen. Een voorbeeld uit mijn IB-praktijk: vraag ChatGPT om een Paper 2 te schrijven aan de hand van twee literaire teksten en een essayvraag. Binnen een minuut heb je een verbluffende tekst. Wanneer je kritisch met deze uitwerking omgaat, kan ChatGPT een nuttig hulpmiddel zijn. Het kan ideeën aan de hand doen en helpen bij het maken van een schrijfplan.
ChatGPT is pas het begin. Deze week werd bekend dat Apple met een eigen platform komt: Apple Intelligence, met o.a. een onderdeel Writing Tools. Het ziet er op het eerste gezicht geweldig uit. Writing Tools stelt de gebruiker in staat om de stijl van een tekst aan te passen, synoniemen te vinden, een tekst te corrigeren of samen te vatten, enzovoort.
De ontwikkelingen volgen elkaar snel op. Ik groeide op in een tijd waarin je werkstukken voor school met de hand schreef: blauwe krulletters op gelinieerd papier. Later, tijdens mijn studie Nederlands, struinde ik met het Vermakelijk bibliografisch ganzenbord onder de arm door de universiteitsbibliotheek. Zo vond ik mijn bronnen. En toen? Ik kocht mijn eerste laptop, een log bakbeest, drie kilo zwaar. Ik kreeg een e-mailadres, ik maakte de opkomst van internet mee. Van Dale nam het werkwoord googelen op. Zo lang kan het nog niet geleden zijn. En nu? Als ik nu naar m’n zoontje van tien kijk, wordt er maar weinig gegoogeld. Wil hij iets weten, dan stelt hij z’n Xiaomi een vraag, mondeling. De mobiele telefoon als chatbox, er komt geen letter aan te pas.
Wat moeten we hiervan vinden? Is IA een verrijking, een verarming? Ik denk dat het vooral een verandering inluidt. Het valt niet te ontkennen: IA kan veel. Hoe belangrijk is het nog om de werkwoordspelling feilloos te beheersen als je met één commando alle d/t-fouten in een tekst kunt detecteren? Waarom een tekst samenvatten als je het ook aan AI kan vragen? In een appje aan een vriend of vriendin levert ‘ik vindt’ geen misverstanden op. Misschien oogt het slordig in een sollicitatiebrief, maar als er iets op het spel staat, als spelling ertoe doet, dan knapt AI het voor je op. Moet alle aandacht voor spelling in het onderwijs dan maar worden afgeschaft? Zeker niet! Maar ik denk wel dat AI heel wat stokpaardjes van leerkrachten kan laten sneuvelen. Dat kofschip mag nu eindelijk afzinken naar de bodem van de oceaan.
Er zijn dingen die AI niet kan: een persoonlijke afweging maken, een standpunt innemen, een emotie uitdrukken. Misschien is moedertaalonderwijs nu wel belangrijker dan ooit. Om carrièredoelen te kunnen formuleren, om weloverwogen op een politieke partij te stemmen, om je telefoon weg te kunnen leggen en dat ene meisje of die aardige jongen aan te spreken, stamelend in de ontroerendste taal die je tot je beschikking hebt.
Pieter van der Vorm
